OI AΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΑΓΟΥΣ ΠΟΛΗΣ

OI AΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΑΓΟΥΣ ΠΟΛΗΣ (Οκτώβριος 2012)
Π. ΣΤΑΘΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Καθηγητής Πολεοδομίας ΑΠΘ
Α. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ
Καθηγητής Πολεοδομίας ΑΠΘ
Π. ΑΣΗΜΟΣ
Αρχιτέκτων, Υπ. Διδάκτορας ΑΠΘ

1. Εισαγωγή

Η εισήγηση αναφέρεται στην πρακτική των αστικών αναπλάσεων και στην εξέλιξη της ιδεολογίας που διέπει διαχρονικά τις συγκεκριμένες πολεοδομικές παρεμβάσεις. Με αναφορά σε σχετικά διεθνή παραδείγματα, από τη δεκαετία του ’60 έως σήμερα, επιχειρείται η τυπολογική κατηγοριοποίηση των διαφόρων μορφών αστικής ανάπλασης, καθώς και η διερεύνηση και ανάδειξη της σχέσης τους με την ανασυγκρότηση των πόλεων. Εξετάζονται οι διαφορετικές προσεγγίσεις, οι τρόποι και οι μορφές των παρεμβάσεων, καθώς και ο χειρισμός των σημαντικών παραγόντων που λαμβάνονται υπόψη και επηρεάζουν τις επεμβάσεις στο χώρο, όπως το μέγεθος και η κλίμακα, η αντιμετώπιση των χρήσεων και των λειτουργιών, ο χειρισμός των κελυφών, η οργάνωση του δημόσιου χώρου και η αντίληψη για τον ανθρώπινο παράγοντα. Έμφαση δίνεται στα σημερινά δεδομένα, όπου οι αστικές αναπλάσεις αναφέρονται με τον όρο «αστική αναγέννηση» (urban regeneration), εμφανίζοντας έναν πιο σύνθετο και πολυδιάστατο χαρακτήρα, στα πλαίσια της επιδιωκόμενης βιώσιμης ανάπτυξης και της επαναφοράς του ζητήματος της συμπαγούς πόλης. Με βάση αυτή τη λογική, οι αναπλάσεις δεν στοχεύουν μόνο στην αντιμετώπιση πολεοδομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων, αλλά και προβλημάτων κοινωνικού και οικονομικού χαρακτήρα καθώς και στην αξιοποίηση αναπτυξιακών ευκαιριών. Συμπερασματικά τίθεται ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου της αστικής ανάπτυξης στην έννοια της συμπαγούς πόλης και στη σχέση της με τον χωρικό πολεοδομικό προγραμματισμό.

2. Διαχρονική εξέλιξη

Η εισήγηση επιχειρεί, μέσα από μία διαχρονική παρουσίαση, να επαναπροσδιορίσει την έννοια και να αναδείξει τη σημασία του ρόλου των αστικών αναπλάσεων, με βάση τις σύγχρονες ανάγκες και τα προβλήματα των πόλεων. Έμφαση δίδεται στις μορφές και στις πρακτικές που χρησιμοποιήθηκαν κατά περιόδους, στην κατεύθυνση ανασυγκρότησης των πόλεων, με εργαλείο τις αστικές αναπλάσεις.
Τα τελευταία 50 χρόνια, οι αλλαγές που προέκυψαν σε ορισμένες ευρωπαϊκές πόλεις σε πολεοδομικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο ήταν ραγδαίες και τα αίτιά τους πολύπλευρα και σύνθετα. Καθοριστικός παράγοντας ήταν η αλλαγή της δομής και διάρθρωσης της οικονομίας από το δευτερογενή στον τριτογενή τομέα, με την υποχώρηση της βιομηχανίας και την ενίσχυση των υπηρεσιών. Συνέπεια της αλλαγής ήταν η εγκατάλειψη κελυφών, λόγω της απομάκρυνσης των στεγαζόμενων σε αυτά χρήσεων, με αποτέλεσμα την πολεοδομική παρακμή ολόκληρων τμημάτων πόλεων. Το φαινόμενο , γνωστό με την ονομασία αποβιομηχάνιση, εντοπίζεται σε πρώην βιομηχανικές περιοχές, μετά τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και συνέβαλε στη δημιουργία ενός έντονα υποβαθμισμένου οικιστικού περιβάλλοντος με δυνατότητες πολεοδομικής αξιοποίησης. Παράλληλα, ενισχύονται και διαιωνίζονται τα προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού, κυρίως των μη προνομιούχων ομάδων, ανέργων, μεταναστών και γενικά των εθνικών μειονοτήτων.
Η πόλη διαδραματίζει πλέον ένα διττό ρόλο: Συνιστά το πολεοδομικό πεδίο συγκέντρωσης πληθυσμού, διευκολύνοντας τη δυνατότητα αλληλεπιδράσεων μεταξύ κοινωνικών ομάδων που ήδη συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία (ανθρώπινο δυναμικό, φθηνό προσωπικό) καθώς και την ενίσχυση της καινοτομίας της [1]. Συνιστά παράλληλα πόλο έλξης μεγάλων πληθυσμιακών ρευμάτων τα οποία δεν είναι σε θέση να απορροφήσει, δημιουργώντας μια σειρά κρίσιμων ζητημάτων, όπως η ανεργία, η εγκληματικότητα και γενικότερα η υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών. Πρόκειται για κρίσιμα ζητήματα, τα οποία έχουν άμεση αντανάκλαση και στην ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος [2].
Οι πόλεις που υπέστησαν επιπτώσεις από την αλλαγή στη διάρθρωση της οικονομίας τους προσπάθησαν σταδιακά να υιοθετήσουν μια νέα λογική ανάπτυξης με διττό στόχο- ποιότητα ζωής, περιβάλλον -παρά τη διαπιστωμένη ύφεση σε ορισμένους τομείς της οικονομίας τους. Είναι επίσης προφανές ότι η βελτίωση της εικόνας του αστικού περιβάλλοντος παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανασυγκρότηση και ανάπτυξη των πόλεων, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Bilbao (2008). Η ανάγκη αντίληψης του τόπου, του κοινωνικά βιωμένου και λειτουργικά οργανωμένου χώρου, από τους κατοίκους και από τους επισκέπτες, σε συνδυασμό με την ιστορία της πόλης και τον ήδη διαμορφωμένο ιστό, καθιστά πρόδηλη την ανάγκη να διατηρηθούν οι πόλεις, να αναγεννηθούν, και όχι να συνεχίσουν την πορεία προς την παρακμή. Το πεδίο της δημόσιας πολιτικής που αντιμετωπίζει αυτά τα προβλήματα των πόλεων είναι οι αναπλάσεις οι οποίες εμπεριέχουν την έννοια της επιχειρηματικότητας, που εκφράζεται έμμεσα με τη διευθέτηση των κρίσιμων ζητημάτων που προαναφέρθηκαν και ιδιαίτερα εκείνων που σχετίζονται με τις χρήσεις γης και ταυτόχρονα με τη βιωσιμότητα των επεμβάσεων.
Στη βάση των σύντομων κατευθύνσεων που προαναφέρθηκαν, γίνεται στη συνέχεια μια σύντομη ιστορική αναφορά στην εξέλιξη των μορφών και των πρακτικών των αστικών αναπλάσεων, σε χαρακτηριστικές περιόδους μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έως σήμερα, η οποία αποδίδει το στίγμα της εξέλιξης της έννοιας και της λογικής τους σε πολεοδομικό επίπεδο.....περισσότερα http://www.nomosphysis.org.gr/articles.php?artid=4509&lang=1&catpid=1